مقدمه

? قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانًا وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللّهُ إِلاّ بِالْحَقّ‏ِ ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.?

قرآن کانون خانواده را از هر نهاد اجتماعی ممتاز می‌سازد و اهمیّت و جایگاه آن را از دیگر اجتماعات بشری جدا می‌کند؛‌‌‌ ‌‌‌و تأکید فراوانی بر ساختار داخلی این نهاد دارد. به همین دلیل، احترام والدین را به‌عنوان اصل و بنیان خانواده مطرح می‌کند و جایگاه آن دو را پس از رفیع‌ترین دیدگاه اعتقادی بشر بیان می‌نماید، و بعد از دعوت انسان به یکتاپرستی و خداپرستی او را به نیکی نسبت به پدر و مادر فرا می‌خواند.

آیة فوق، شرک به خدا را حرام می‌داند و روی‌گردانی از فرامین والدین را جزء اموری می‌داند که مورد پسند خدای سبحان نیست.

خانواده، به‌عنوان اولین کانون تربیتی انسان در تمام جوامع، از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است و قرآن نیز بعد از بایدها و نبایدهای اعتقادی، بحث خانواده را مطرح می‌کند و تربیت انسان را متوجه ساختار خانوادگی او می‌نماید و برای آن که توجّه انسان را به اهمیّت خانواده جلب کند مصادیق خانواده‌های موفّق و ناموفّق را به‌طور مثال، بیان می‌کند و عوامل کمال و یا تزلزل آنها را بررسی می‌نماید.

خداوند سبحان برای ارتقاء هر چه بیشتر افراد در این فضا، راهکارهای جامع و مشخصی را بیان می‌کند و برای نجات بازندگان آن، راه‌حل‌های مناسبی را پیشنهاد می‌نماید. قرآن این مجموعه را یکی از مهم‌ترین آیات الهی معرفی می‌کند و معتقد است استعدادهای افراد باید در درون آن شناسایی و به کار گرفته شود.

اگر توانایی‌ها و استعدادهای افراد در هست? خانواده بروز کند، آنها در زندگی اجتماعی و فردیشان موفّق و سربلند خواهند بود و چنانچه، در این محیط با بی‌توجّهی‌ها و ناملایمات روبرو شوند مطمئناً آینده‌ای رضایت بخش در انتظار آنها نخواهد بود. برای استحکام این کانون، اتکاء بر استعدادهای انسان ضروری است.

خداوند سبحان در آیه 83 سوره مبارکه بقره می‌فرماید:

? وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانًا وَ ذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکینِ وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاّ قَلیلاً مِنْکُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ.?

و (به یاد آورید) زمانى را که از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید؛ و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکى کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید. سپس (با اینکه پیمان بسته بودید) هم? شما - جز عد? کمى- سرپیچى کردید؛ و (از وفاى به پیمان خود) روى‏گردان شدید.

در ظاهر، مخاطبین آیه بنی‌اسرائیل هستند، امّا بعضی تفاسیر مخاطبین را وسعت می‌بخشند و محدود به زمان بنی اسرائیل نمی‌سازند. بلکه مخاطبین را همة کسانی می‌داند که خداوند سبحان به جوانب مختلف زندگی آنها توجّه داشته است پس می‌توان گفت، کسانی که با گوش دل و چشم بینا آیات را تلاوت می‌کنند مورد خطاب آیه خواهند بود، حقیقتاً، بشریّت تحت شمول آیه قرار می‌گیرند زیرا فیض فیّاض بر هیچ انسان آگاهی پوشیده و پنهان نیست و لطف او چون باران بی‌پایان بر سر هم? مخلوقات می‌بارد؛ او به زندگی هم? افراد و استعدادهایشان توجّه کامل دارد، هر کس خود را از این توجّه محروم ببیند، به دلیل جهالت و قصور خود اوست، همچنان که اگر بارانی در فصل بهار ببارد و شخصی چتری بر سر خویش نگه دارد خود را از لطافت نم نم باران بهاری محروم ساخته و فضای محرومیّت از قطرات باران را فراهم کرده است.

خداوند سبحان از خانواده به‌عنوان مقدّس‌ترین کانون یاد می‌کند و هیچ‌یک از خواسته‌های او را بی‌پاسخ نمی‌گذارد، چون انسان را موجودی هدفدار می‌داند از او میثاق می‌گیرد. میثاق قانون محکمی است که همه جانبه بسته می‌شود؛ و افراد برای ورود به فضای مقدّس زندگی بر این میثاق گردن می‌نهند. پس هر کس قصد برپایی کانون خانواده را دارد، باید بر تعهدهای امضاء شدة آن پایبند باشد و ذرّه‌ای در انجام امور واگذار شده به خود کوتاهی ننماید. هر کدام از شما که تصمیم به انجام کاری دارید یا اراد? وظیفه‌ای را می‌کنید باید برای به ثمر رسیدن آن تمام تلاش خود را به‌کار گیرد.

خداوند کامل است و هیچ یک از اراده‌های خود را در خلقت ناقص رها نکرده و انسان را به سوی افعال و اراده‌های کامل دعوت می‌کند زیرا در بسیاری از موارد اگر کار اصلاً انجام نشود به مراتب بهتر و شایسته‌تر است تا امری ناقص صورت پذیرد.

در بسیاری از موارد، اثرات سوءِ کار ناقص به مراتب بیشتر از کاری است که اصلاً شروع نشده است، امّا گاهی انسان از این موضوع غافل است و تصمیم به انجام کاری می‌گیرد اما آن را نیمه تمام رها می‌کند. خداوند سبحان چون از نتیج? سوء کار ناتمام آگاه است در این آیه از بشر میثاق می‌گیرد تا بر اراده و تصمیم‌گیری‌های خود دقّت کافی داشته باشد.

اوّلین قانون خلقت دعوت به پرستش خدای یگانه است؛ و بعد از خدا‌پرستی حضرت حق، نیکی به والدین، نزدیکان، یتیمان و بینوایان را وظیف? هر فرد ذکر می‌کند؛ و او را به پایبندی قوانین این ارتباط فرا می‌خواند.

فضای تربیتی الهی می‌تواند افراد مجموع? خود را با فکری سالم پرورش دهد. تفکر سالم ساختار درون خانواده را انسجام می‌بخشد و در پی این ساختار به سوی ارتباط با نزدیکان دعوت می‌کند. در ادامه آیه آمده است، قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا ؛ به مردم نیک بگویید.

در تربیت الهی، جامعه مجموع? به ‌هم پیوسته‌ای است که اگر بنیان و شالود? آن درست ساخته شود، قطعاً تمام فضا سالم خواهد ماند به همین دلیل آیات قرآن ابتدا انسان را به خداپرستی دعوت می‌کند و در پی برکات توحید، او را به ساخت شخصیّت درونی خویش فرا‌می‌خواند؛ و در ادامه از فرد می‌خواهد رابطه سالم با دیگران را در متن زندگی‌اش بگنجاند، نه فقط یک ارتباط معمولی و ساده بلکه مراوده‌ای حسن و نیکو.

انسان اگر تا این مرحله پیش برود، ساخت اجتماعی سالم، راحت و بی‌دغدغه خواهد بود، زیرا اجتماع، مجموع? به هم پیوسته افراد است و هر چه افراد از سلامت روحی و روانی و اخلاقی بیشتری برخوردار باشند، جامعه سالم‌تر خواهد بود.

انسانی که در مکتب توحیدی تربیت یافته و بر سفر? آموزش‌های الهی نشسته، چنان اغناءِ روحی می‌شود که همه افراد را چون خود در حق و حقوق سهیم می‌بیند، از آنچه خود متمتّع می‌شود، دیگران را بهره‌مند می‌سازد و از هر چه خود دوری می‌جوید دیگران را برحذر می‌دارد؛ و این نگاه به مجموع? اطراف فقط با حمایت و راهنمایی و کاربردهای الهی حاصل می‌شود، امّا قرآن متذکّر می‌شود که عد? قلیلی از بندگان بر این میثاق وفادار خواهند ماند. هر چه بشر نسبت به الطاف الهی آگاه‌تر شود قطعاً بیشتر پایبند به میثاق خواهد ماند.

چند عامل جمع‌آوری این کتابچه را بر ما فرض کرد.

الف: آگاهی مخاطب نسبت به عوامل رشد بشر و حضور او در عرصة اجتماعی.

ب: شناخت کانون خانواده به‌عنوان اوّلین محیط اجتماعی.

ج: دیدگاه اسلام نسبت به زندگی مشترک.

د: خانواده صالح فضایی برای رشد استعدادهای انسان.

ه: ‌خطراتی که در کمین انسان است و این خطرات نابود‌کنند? زندگی فردی - اجتماعی افراد است.

مطالب این کتابچه بر مبنای هشت‌ جلسه از سخنرانی‌های سرکار خانم بروجردی تحت عنوان خانواده از دیدگاه اسلام تهیه شده است با این امید که راهکارهای ارائه شده بتواند تا اندازه‌ای زمینه‌ساز نگاه تازه فرد نسبت به این کانون گرم و الهی باشد و ان‌شاء‌الله انوار نگاه حضرت صاحب الزمان(عج) در عمق وجود خانواده‌ها اثر کند و آنها را از دسیسه‌های شیطان در امان نگه دارد و با دعای حضرت راه‌های ورود به درواز? بندگی برای همه کس آسان تر گردد.