این جلسه باب 19 از عیون اخبار را بررسی می‌کنیم که موضوع آن علامات امام از نگاه علی بن موسی الرضاست.

حسن بن علی بن فضال از امام رضا چنین نقل می‌کند امام را علاماتی است : عالم‌ترین، حکم‌ترین، با تقوا تر، بردبارتر، شجاع‌تر، سخی‌ترین و عابدترین فرد است، پاک و مطهر است، همانطور که از روبه‌رو می‌بیند، از پشت سر هم می‌بینید سایه ندارد، آنگاه که از شکم مادر به زمین می‌افتد، بر روی دو کف دست به زمین می‌افتد و با صدای بلند شهادتین را می‌گوید، چشمش به خواب می‌رود ولی قلبش نمی‌خوابد، محدث است (یعنی صدای فرشته‌ی وحی را می‌شنود ولی ان را نمی‌بیند)، زره‌ی رسول خدا کاملاً اندازه‌ی اوست ، بوی امام از مشک خوشتر است.

شاید بتوان گفت تا این قسمت از روایت به توضیح چندانی نیاز ندارد اما حضرت در ادامه می‌فرمایند:

« أَوْلَى بِالنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ‌» اختیار امام نسبت به مردم از اختیار آنان نسبت به خودشان بیشتر است در توضیح این جمله می‌گوییم، یعنی افراد تا چه اندازه نسبت به خود حق تصمیم گیری دارند امام بیش از آن نسبت به افراد حق تصمیم‌گیری دارد. اگر حیطه‌ی تصمیم گیری را وسیع کنیم تمام زندگی انسان تحت شعاع تصمیم‌گیری‌های او قرار می‌گیرد، یعنی همه‌ی زندگی او باید تحت الشعاع تصمیم‌گیری امام قرار گیرد.

از جزئی‌ترین قسمت‌های زندگی تا اساسی ترین آنها، همه زیر نظر امام است.

حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در این عبارت متذکر می‌شوند، امام بر تمام تصمیم‌گیریهای انسان تسلط دارد یعنی در حقیقت نظر امام اولی بر نظر خود شخص و یا ولّی اوست. در پشت پرده‌‌ی تصمیم‌گیری‌های انسان بسیار اتفاق می‌افتد که خطا و اشتباهی نهفته باشد به همین جهت چون زمان می‌گذرد و افراد متوجه‌ی تصمیم غلط و اشتباه خود می‌شوند و در می‌یابند این خطاها مربوط به زمانی بود که خود تصمیم گرفته‌اند و به نظر امام توجهی نداشته‌اند، اما اگر کسی در مقابل نظر امام نسبت به خویش تسلیم باشد به یقین در هر تصمیم گیری به غیر از موفقیت و سربلندی چیزی در انتظار او نیست زیرا همچنانکه در ابتدای بحث عرض کردیم امام رضا می‌فرمایند: امام هم از روبه رو می‌بیند و هم از پشت سر، و اگر این جمله را چنان تعبیر کنیم که امام هم ظاهر تصمیم گیری‌ها را می‌بیند و هم پشت پرده‌ی آنها را. از این رو هیچ گاه کاری را اراده نمی‌کند که شروع و پایان خوبی نداشته باشد. اگر انسان امام را اولی به خود بداند خوشبخت است.

شاید سوال شود ما چگونه از نظر امام نسبت به خویش و به امورات خود مطلع می‌‌شویم مخصوصاً حالا که گرفتار دوره‌ی غیبتیم؟

در پاسخ می‌گوییم اگر هر یک از ما با شریعت آشنا باشیم خواهیم دید لحظه‌ای در زندگی انسان وجود ندارد که شریعت برای آن زمان قانونمندی خاصی نداشته باشد، قوانین اسلام همه نظر امام است که در لوای سنت و روایت آمده است مثلاً از همان بدو تولد اسلام قوانین مخصوصی به خود دارد تا زمان مرگ و برزخ و قیامت. نا آگاهی ما نسبت به قوانین دلیل بر عدم قانون نیست.

«وَ أَشْفَقَ عَلَیْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِم‏» امام بر مردم از پدر و مادشان مهربان‌تر است.

در توضیح مهربانی امام باید بگوئیم انسان در شرایط معمولی زندگی وقتی بچه‌اش مریض می‌شود قلبش گرفتار درد فرزندش می‌شود و تمام سعی خود را به کار می‌گیرد تا او را از این بیماری رهایی بخشد.

این بحث تنها مربوط به بیماری فرزند نیست بلکه هر نوع گرفتاری فرزندان می‌تواند پدر و مادر را به فرزند مشغول دارد.

در روایتی پیامبر(ص) می‌گوید: «من و علی پدران این امتیم» این پدران بیش از پدران جسمانی نسبت به بندگان شفقت دارند. شفقت تنها مهربانی نیست بلکه دلسوزی به جاست که آن دلسوزی سبب عاقبت به خیری بنده می‌شود.

حضرت در ادامه می‌فرمایند: « یَفْرَحُ وَ یَحْزَنُ وَ یَضْحَکُ وَ یَبْکِی وَ یَحْیَى وَ یَمُوتُ . . . » « شاد مى‏شود و غمگین مى‏شود و گریه میکند و مى‏خندد و حیات دارد و میمیرد » شاید با خود بگوئید هر فرد انسانی از این خصوصیات برخوردار است چرا امام رضا(ع) این خصوصیات را در شمار خصوصیات امام ذکر می‌کند. ما در تاویل سخن جضرت می‌گوئیم هیچ یک از این افعال بندگان از ناحیه خود آنها نیست زیرا بسیار اتفاق می‌افتد که دل افراد بی دلیل می‌گیرد و گاه آنقدر میزان این تأثر زیاد می‌شود که اشک انسان جاری می‌شود.

این دلگیری از آن روست که دل ولی عصر(عج) گرفته است وجود مقدس امام زمان از موضوعی ناراحت و دلگیرند، و قلب بنده به تبع قلب امام محزون می‌شود هر قلبی که به قلب حضرت وصل باشد محزون می‌شود.

گاهی عکس این قضیه اتفاق می‌افتد انسات بدون دلیل شادمان است این شادمانی وابسته به فرح دل امام زمان است.

نکته‌ی دیگری که در آن فراز می‌باشد این است که شادی، حزن، خنده و گریه افراد چنین نیست که تنها به فرمان و اراده‌ی مغز برگردد. گاهی انسان در سلامتی کامل است اما لحظه‌ای لبش به خنده باز نمی‌شود و گاه به مصیبتی گرفتار می‌آید اما در عین آن مصیبت دلی آرام و بی‌نگرانی دارد. همه‌ی این حالت وابسته به وجود مقدس امام است. امام منبع شادی، حزن، خنده و گریه است.

در این رابطه روایتی را عرض می‌کنیم که داوود بن رقی (همان کسی که اعمال ام داوود مربوط به اوست.)

می‌گوید روزی خدمت امام صادق(ع) مشرف شدم خدمت حضرت بدون مقدمه فرمودند: «ِ یَا دَاوُدُ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ أَعْمَالُکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرَأَیْتُ فِیمَا عُرِضَ عَلَیَّ مِنْ عَمَلِکَ صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ... »¹ «ای داوود عرضه شد بر من اعمال پنج‌شنبه‌ی تو و دیدم که تو یک سری به پسر عمویت زدی و صله‌ی رحم کردی.»

« ... فَسَرَّنِی ذَلِک‏» «این قضیه من را خیلی خوشحال کرد.»

خوشحالی امام منوط به آن است که اعمال بندگان با رضایت خداوند سبحان سازگار باشد امام اگر می‌بیند بندگان که حرام و مکروهی انجام نداده‌اند و نسبت به حلال و مستحب پایبند بوده‌اند شاد می‌شود.

اسائه‌ی ادب بندگان حزن امام است و پایبندی به شرعیات و اخلاقیات سبب فرح امام می‌شود.

امام در ادامه‌ی فراز می‌فرمایند: « یَحْیَى وَ یَمُوتُ » امام زندگی می‌کند و میمیرد.

تولد و مرگ از مقدرات هر جسم خاکی است و امام از آن جهت که جلوه‌ی بشری دارد سایر بندگان روزی متولد می‌شود و روزی از دنیا می‌رود ولی به یقین هر تولد و مرگی که در عالم صورت می‌گیرد به اذن و به امضای امام است این صورت ظاهری تولد و مرگ است اما امام نه تنها تولد و مرگ جسمانی را امضاء می‌کنند بلکه هر رذیله‌ای که در وجود انسان از بین می‌رود به جای او حسنه‌ای می‌روید به نوعی مرگ و تولد جدیدی برای بنده صورت می‌گیرد روح بر خلاف جسم که تنها یک بار می‌میرد و زنده می‌شود می‌تواند هر لحظه متولد شود و هر لحظه بمیرد به عبارتی روح لحظه به لحظه می‌تواند طعم زندگی و حیات را بچشد و یا طعم مرگ را بچشد و این مرگ و زندگی به دست امام صورت می‌گیرد.

بعد حضرت می‌فرمایند یکی دیگر از خصوصیات امام این است که: « بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ یَرَى فِیهِ أَعْمَالَ الْعِبَادِ وَ کُلَّمَا احْتَاجَ إِلَیْه‏» «بین امام و خدا یک ستون نورانی است و در آن ستون نورانی هر چه را که باید ببینند می‌بینند.»

در توضیح این فراز می‌گوئیم امام در این ستون نورانی اموری را می‌بیند که مربوط به امامت اوست. می‌گویید مثلاً: امامت امام اقتضاء می‌کند رسیدگی کامل به حال ماموم داشته باشیم. حضرت ولی عصر امام است که باید به شئون مأمومش احاطه‌ی کامل داشته باشد. یعنی ایشان باید بدانند که بندگان چه نیاز‌هایی دارندف نیاز‌های بندگان از جمله اموراتی است که امام در این ستون دین می‌بیند، یکی دیگر از آنچه امام در این ستون نور می‌بیند اعمال بندگان است.

بسیار اتفاق می‌افتد مشاهده اعمال بندگان تنها برای امام هر زمان ایجاد زحمت می‌کند زیرا امام خود را موظف می‌داند نسبت به گناه و نقصان و کم‌کاریهای افراد استغفار کند اعمال بندگان صالح امام را شادمان می‌کند چه خوشبت هستند کسانی که اعمالشان باعث شادمانی دل امام زمانش می‌شود و امام با دیدن اعمال آنها ذکر الحمدُلله بر زبان جاری می‌کند.

______________
1. بحار الانوار ج 23 ص 339